ماه محرّم و مناسبت‌ها

محرّم، ماه حماسه و ماتم

ماه محرّم، ماه غم و اندوه اهل بيت ـ عليهم‌السّلام ـ و شيعيان آن‌هاست و ماه شهادت و يادآورى دلاورى‌ها و شجاعت‌ها و ايثارهاى سيّدالشّهدا حضرت اباعبدالله الحسين ـ عليه‌السّلام ـ و ياران باوفاى او در کربلاست; در حديثى از امام على بن موسى الرّضا ـ عليهما‌السّلام ـ آمده است که فرمود: «هنگامى که ماه محرّم فرا مى رسيد، کسى پدرم را خندان نمى ديد و همواره محزون و غمگين بود،تا روز دهم يعنى روز عاشورا; آن روز روزِ مصيبت و حزن و اندوه و گريه پدرم بود و مى فرمود: امروز روزى است که حسين ـ عليه‌السّلام ـ شهيد شده است».(امالى صدوق، صفحه 128، حديث 2)

سزاوار است همه ارادتمندان اهل بيت ـ عليهم‌السّلام ـ با تشکيل مجالس سوگوارى، هرچه باشکوهتر در تعظيم اين شعائر بکوشند، و خطباى گرامى فلسفه شهادت آن بزرگواران و آثار مهمّ آن را براى بقاى اسلام و تشيّع، شرح دهند; مخصوصاً جوانان و نوجوانان خود را با اين مراسم آشنا کنند و در انجام اين مراسم از آنچه که مايه وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مى شود، جدّاً بپرهيزند، و توجّه داشته باشند که عاشورا و مراسم حسينى است که اسلام را زنده نگه داشته است، و هر سال خون تازه اى در عروق اسلام جارى مى سازد، و تا مراسم حسينى، پرشور و پرشکوه برپاست، آسيبى به اسلام نخواهد رسيد.

مناسبت‌ها

اوّل محرّم:

آغاز سال هجرى قمرى است، گرچه هجرت در ماه ربيع الأوّل صورت گرفت; ولى به مناسبت آغاز سال، سزاوار است همه مؤمنان به ياد حادثه عظيم هجرت و آثار مهم آن در تاريخ اسلام و فدکارى هاى مولاى متّقيان على ـ عليه‌السّلام ـ در ليلة المبيت باشند.

دوم محرّم:

روز ورود امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ و يارانش به سرزمين کربلا (در سال 61 هجرى قمرى)¹ است که سرآغاز حماسه هاى عظيم عاشوراست.

هفتم محرّم:

روز جلوگيرى کردن حرم حسينى ـ عليه‌السّلام ـ از دستيابى به آب است; در اين روز دستورى از سوى عبيداللّه بن زياد براى عمر بن سعد رسيد که بين حسين ـ عليه‌السّلام ـ و يارانش و آب حايل شوند، تا قطره اى از آب فرات ننوشند!²

نهم محرّم (تاسوعا):

«شيخ کلينى» از امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ نقل مى کند که آن حضرت فرمود: «روز تاسوعا، روزى است که امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ و يارانش را در کربلا محاصره کردند و دشمنان براى جنگ با آن حضرت اجتماع نمودند، و پسر مرجانه و عمر بن سعد از زيادى لشکر خويش خوشحال شدند، و امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ و اصحابش را در آن روز ضعيف شمردند، و يقين کردند که براى امام حسين ـ عليه‌السّلام ـياورى نخواهد آمد و مردم عراق وى را کمک نخواهند کرد; آنگاه فرمود: «بِأبي المُسْتَضْعَفُ الغَريبُ; پدرم فداى آن ضعيفِ غريب باد».³

در اين روز شمر همراه با نامه اى از سوى عبيداللّه بن زياد خطاب به عمر بن سعد وارد کربلا شد که بر حسين ـ عليه‌السّلام ـ و يارانش سخت بگير! تا تسليم شوند و وادار به بيعت گردند و در صورت امتناع، همه آنها را به قتل برسان. امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ حاضر به پذيرش ذلّت بيعت با دشمن نشد; ولى از آنان خواست که آن شب را به وى مهلت دهند، تا به عبادت و دعا و نماز بپردازد، و فردا در معرکه نبرد با آنان روبه رو خواهد شد.⁴

دهم محرّم (عاشورا):

روز پرحماسه و فراموش نشدنى تاريخ اسلام و تشيّع; روز فدکارى، جانبازى و شهادت سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبداللّه الحسين ـ عليه‌السّلام ـ و ياران باوفايش، در سرزمين کربلا (در سال 61 هجرى قمرى) است.

دوازدهم محرّم:

روز شهادت امام زين العابدين ـ عليه‌السّلام ـ (بنابر روايتى در سال 94 يا 95 هجرى قمرى) است.⁵

بيست و پنجم محرّم:

روز شهادت امام زين العابدين ـ عليه‌السّلام ـ است بنابر روايتى ديگر.⁶

اعمال این ماه

1ـ به هنگام رؤيت هلال محرّم، مستحب است تکبير بگويى و اگر مى توانى دعاى مشروحى را که سيّد در «اقبال الاعمال» آورده است، بخوانى.( اقبال الاعمال، صفحه 545.)
2ـ در شب اوّل محرّم صد رکعت نماز بخوان، و در هر رکعت سوره «حمد» و «قل هو اللّه»را مى خوانى و هر دو رکعت را به يک سلام پايان مى دهى; در روايتى از رسول خدا ـ صلّى الله عليه وآله ـ آمده است: هر کس اين نمازها را بخواند و روز اوّل ماه محرّم را روزه بگيرد، مانند کسى است که در طول سال بر انجام خير مداومت داشته باشد و تا سال آينده از فتنه ها محفوظ خواهد بود. و اگر بميرد وارد بهشت خواهد شد.( اقبال الاعمال، صفحه 552.)
3ـ مطابق روايت ديگرى از رسول خدا ـ صلّى الله عليه وآله ـ در شب اوّل محرم دو رکعت نماز مى خوانى به اين نحو: در رکعت اوّل سوره «حمد» و سوره «انعام» و در رکعت دوم سوره «حمد» و سوره «يس».( اقبال الاعمال، صفحه 552)
علاوه بر اين دو نماز، مستحب است نماز اوّل هر ماه نيز خوانده شود که کيفيّت آن در اعمال مشترک ماه‌ها در مفاتیح آمده است.
4ـ در روز اوّل محرّم، روزه گرفتن مستحب است، که در روايتى امام رضا ـ عليه‌السّلام ـ فرمود: «هر کس اين روز را روزه بگيرد، و حاجت خويش را از خداوند بخواهد، خداوند دعايش را به اجابت خواهد رساند، اين روز همان روزى بود که حضرت زکريّا در اين روز، از خداوند فرزندى را طلب کرد و خداوند دعايش را به اجابت رساند و يحيى را به وى عنايت فرمود».(همان مدرک، صفحه 544 و بحارالانوار، جلد 44، صفحه 285 .)
5ـ از امام على بن موسى الرضا ـ عليهما‌السّلام ـ نقل شده است که رسول گرامى اسلام ـ صلّى الله عليه وآله ـ روز اوّل محرّم، دو رکعت نماز مى خواند و پس از نماز دست ها را بلند مى کرد و دعائی را که در مفاتیح آمده سه مرتبه قرائت مى فرمود.
6ـ مرحوم «شيخ طوسى» فرموده است که مستحب است دهه اوّل محرّم را روزه بگيرد; ولى در روز عاشورا از غذا و آب امسک نمايد، امّا روزه نگيرد، و چون وقتِ عصر فرا رسيد، به مقدار کمى، تربت تناول نمايد (زيرا روزه گرفتن در اين روز شيوه بنى اميّه بود که به شکرانه جريان کربلا، روزه مى گرفتند!). (مصباح المتهجّد، صفحه 771)

اعمال شب عاشورا

براى شب عاشورا، دعا و نمازهاى بسيارى نقل شده است که برخى از آنها به اين شرح است:

1ـ احياى شب عاشورا؛ در روايتى از رسول خدا ـ صلّى الله عليه وآله ـ آمده است که «هر کس شب عاشورا را بيدار بماند (و به عبادت بپردازد)؛ گويا عبادت فرشتگان را انجام داده است...».(اقبال، صفحه 555)
2ـ پيامبر کرم ـ صلّى الله عليه وآله ـ فرمود: در شب عاشورا، چهار رکعت نماز مى گذارى و در هر رکعت يک مرتبه «حمد» و پنجاه مرتبه سوره «توحيد» را مى‌خوانى وقتى که در رکعت چهارم سلام نماز را گفتى، ذکر خدا را بسيار بگو و بر رسول خدا ـ صلّى الله عليه وآله ـ صلوات بفرست و تا مقدارى که ممکن است بر دشمنان اهل بيت ـ عليهم‌السّلام ـ لعنت کن. (اقبال، صفحه 556)
3ـ صد رکعت نماز بجا مى‌آورى، هر دو رکعت با يک سلام، که در هر رکعت يک مرتبه «حمد» و سه بار سوره «توحيد» را مى‌خوانى و پس از پايان اين نمازها، هفتاد بار مى‌گويى: سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ کبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلاَّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظِيمِ.
رسول خدا ـ صلّى الله عليه وآله ـ فرمود: کسى که اين نماز را بخواند - از مردان و زنان - وقتى که بمیرد، خداوند قبرش را معطّر و خوشبو مى‌کند و هر روز - تا هنگام دميدن صور - نورى وارد قبرش مى شود...(همان مدرک، صفحه 555)

اعمال روز عاشورا

مى‌‌دانيم روز عاشورا که روز شهادت امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ و ياران باوفاى اوست، روز اندوه و غم و مصيبت ائمّه اطهار ـ عليهم‌السّلام ـ و شيعيان آنها مى باشد، و بر انجام اعمال و رعايت امورى در اين روز تکيد شده است، مانند:

1ـ شايسته است شيعيان در اين روز دست از کسب و کار بکشند و نيازهاى خانه را امروز تهيّه و ذخيره نکنند و به عزادارى و نوحه سرايى بپردازند و همچون کسانى که عزيزترين افراد خويش را از دست داده اند، غم زده و اندوهگين باشند.

امام على بن موسى الرّضا ـ ‌عليه‌السّلام ـ فرمود: هر کس در روز عاشورا، دست از تلاش براى دنيا بردارد، خداوند حاجت هاى دنيوى و اخروى او را برآورده مى سازد، و هر کس که روز عاشورا، روز اندوه و غم و گريه اش باشد، خداوند روز قيامت را روز سرور و شادى او قرار دهد و در بهشت با ديدار ما، چشمش روشن مى شود، و هر کس که روز عاشورا را براى خود روز برکت بداند و در آن روز براى منزل خويش اموالى را ذخيره سازد، آن اموال براى او برکتى نخواهد داشت.⁷ (البته کسانى که با مسائل بسيار ضرورى مردم سر و کار دارند مانند اطباى کشيک و امثال آن‌ها از اين امر مستثنا هستند).

در روايت ديگرى ابن عبّاس مى گويد: در منطقه «ذيقار» خدمت امير مؤمنان ـ عليه‌السّلام ـ رسيدم، صحيفه و نوشته اى را بيرون آورد که به خط مبارک او و املاى رسول خدا ـ صلّى الله عليه وآله ـ بود. امام ـ عليه‌السّلام ـ آن صحيفه را بر من خواند که در آن نوشته بود، امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ چگونه شهيد مى شود و چه کسى او را مى کشد و چه کسانى وى را يارى مى کنند و چه کسانى با وى به شهادت مى رسند، امام ـ عليه‌السّلام ـ وقتى آن را خواند گريه شديدى نمود و من هم گريان شدم.⁸ همچنين در اين روز از لعن و بيزارى جستن از قاتلان آن حضرت غافل نشوند و بر اين امر تکيد کنند.

2ـ امام باقر ـ عليه‌السّلام ـ فرمود: شيعيان در اين روز به يکديگر تسليت بگويند و چه بهتر که با اين جمله‌ها باشد:

عَظَّمَ اللّهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السّلام، وَ جَعَلَنا وَ إِيّکمْ مِنَ الطّالِبِينَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِيِّهِ الاِْمامِ الْمَهْدِىِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد عَلَيْهِمُ السّلام.⁹

بزرگ گرداند خدا پاداش ما را در سوگواريمان بر حسين ـ علیه السّلام ـ و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه وليش امام مهدى از خاندان محمّد ـ علیهم السّلام ـ .

3ـ مرحوم «ابن قولويه» ـ رحمه الله ـ مطابق روايتى مى گويد: کسى که در روز عاشورا کنار قبر امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ باشد و زائران را (کمک کند و) آب دهد، مانند کسى است که لشکر آن حضرت را سيراب کرده باشد و گويا با آن حضرت در کربلا حاضر بوده است.¹⁰

4ـ هزار مرتبه بر قاتلان آن حضرت لعنت کند و بگويد: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ ـ عليه‌السّلام ـ.¹¹

5ـ خواندن هزار مرتبه سوره «توحيد» در اين روز فضيلت فراوانى دارد.

امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ فرموده است: هر کس در روز عاشورا هزار مرتبه سوره «توحيد» را بخواند، خداوندِ رحمان به وى نظر (رحمت) افکند و هر کس را که خداوندِ رحمان (با ديده رحمت) نظر کند، وى را مجازات نخواهد کرد.¹²

6ـ در روز عاشورا شايسته است که از خوردن و آشاميدن - بدون قصد روزه - خوددارى نمايند تا اين که وقت عصر فرا رسد و از غذا و آب مختصرى (که مصيبت زدگان استفاده مى کنند)، تناول نمايند.¹³

مرحوم «علاّمه مجلسى» در کتاب «زاد المعاد» گفته است که بهتر است روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگيرند، زيرا بنى اميّه اين دو روز را براى برکت و شکر بر قتل امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ (به عنوان ظاهرسازى) روزه مى گرفتند; از طريق اهل بيت(عليهم‌السّلام) احاديث فراوانى در مذمّت روزه اين دو روز، مخصوصاً روزه روز عاشورا نقل شده است. همچنين در اين روز، از مزاح و خنده و ديگر سرگرمى هاى مسرّت بخش دنيوى خوددارى نمايند.¹⁴

7ـ سزاوار است هنگام غروب روز عاشورا، به ياد مصائب فرزندان و اطفال و زنان حرم امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ باشند، زيرا آن هنگام از سخت ترين لحظات حرم آل پيامبر ـ صلّى الله عليه وآله ـ بود. دشمنان سرمست از باده پيروزى، و اجساد شهيدان روى خک کربلا، و زنان و کودکان نالان و گريان و پريشان بودند; در همان زمان دستور غارت و آتش زدن خيمه ها صادر شد. اطفال يتيم، زنان بى سرپرست و کودکان تشنه، هر کدام به سويى مى دويدند و در آن ميان، زينب و زين العابدين و امّ کلثوم(عليهم‌السّلام) پناهگاه اين مصيبت ديدگان بودند و همه غم ها را به دل و جان مى خريدند و همه دشوارى ها را بر خويش هموار مى ساختند، تا ديگران را آرام کنند.

در آن غروب، مصائبى بر خاندان رسول اللّه ـ صلّى الله عليه وآله ـ رفت که قابل تصوّر نيست و اندوهى بر آنان فرود آمد که قابل بيان کردن نمى باشد; مصائبى که اشك‌ها را از ديده ها سرازير مى سازد و اعماق روح و جان را آزار مى دهد.

8ـ سزاوار است عاشقان و علاقه مندان مکتب سالار شهيدان امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ در روز عاشورا برخيزند و بر رسول خدا و علىّ مرتضى و فاطمه زهرا و حسن مجتبى و ساير امامان از ذريّه آن حضرت ـ عليهم‌السّلام ـ سلام کنند و آنان را در اين مصيبت‌هاى بزرگ، با دلى سوزان و اشکى روان تسليت گويند و اين زيارت را که در مفاتیح آمده بخوانند:

السّلام عَلَيْک يا وارِثَ ادَمَ صَفْوَةِ اللهِ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ نُوح نَبِىِّ اللهِ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ اِبْراهيمَ خَليلِ اللهِ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ مُوسى کليمِ اللهِ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ عيسى رُوحِ اللهِ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ مُحَمَّد حَبيبِ اللهِ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ عَلِىٍّ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ، السّلام عَلَيْک يا وارِثَ الْحَسَنِ الشَّهيدِ سِبْطِ رَسُولِ الله... ¹⁵

9ـ خواندن زيارت امام حسين ـ عليه‌السّلام ـ معروف به «زيارت عاشورا» در اين روز ثواب فراوانى دارد. اين زيارت را مى توان از راه دور يا نزديک خواند و بسيار بافضيلت و يکى از کيمياهاى سعادت است؛ البته به صورت کامل با صد لعن و صد سلام واقعی خوانده شود. ¹⁶

پی‌نوشت‌ها
1. بحارالانوار، جلد 44، صفحه 383.
2. همان مدرک، صفحه 389.
3. کافى، جلد 4، صفحه 147، حديث 7.
4. بحارالانوار، جلد 44، صفحه 392.
5. بحارالانوار، جلد 46، صفحه 151، حديث 11.
6. مصباح المتهجّد، صفحه 787.
7. همان مدرک، صفحه 578. (مرحوم علاّمه مجلسى در کتاب «زاد المعاد»، صفحه 372 مى گويد: بنى اميّه براى برکت، آذوقه يکساله خود را در روز عاشورا، ذخيره مى کردند).
8. بحارالانوار، جلد 28، صفحه 73، حديث 32 و کتاب سليم بن قيس، صفحه 916.
9. زاد المعاد، صفحه 374.
10. کامل الزيارات، باب 71، صفحه 174، حديث 5.
11. زاد المعاد، صفحه 372.
12. اقبال، صفحه 577.
13. زاد المعاد، صفحه 372.
14. زاد المعاد، صفحه 372.
15. بحارالانوار، جلد 98، صفحه 222، حديث 34.
16. کل مطالب برگرفته از مفاتیح نوین، آیت الله مکارم شیرازی.

	محمّدصادق اسکندری هستم. 27 ساله از شهر مقدّس قم فوق‌دیپلم فقه و اصول و علاقه‌مند به نهادینه‌سازی مفاهیم ارزشی پیشنهاد من: حرکتی گسترده و رو به جلو در در جادّه‌ی خدامحور رایانامه من: mese@chmail.ir
اشتراک‌گذاری این مطلب در وبگاه‌های اجتماعی:
دعوت از دیگران برای مشاهده مطلب
نظر شما

تعداد بازدید از این مطلب: 1817 عدد

هنوز نظری درباره این مطلب ارسال نشده است.